Botero, Fernando

Medellin, 19 april 1932

Colombiaanse schilder en beeldhouwer

Stijl: plasticisme binnen de hedendaagse kunst

Algemeen

Botero wordt gezien als een van de grootste kunstenaars van Latijns-Amerika. Trefwoorden die bij zijn werk passen zijn: karakteristiek, volumineus, ironie, sociaal, kritiek.(Sullivan, 1993)

Botero maakt schilderijen, tekeningen en beelden. Het meest herkenbaar aan het werk van Botero zijn de dikke, opgezwollen vormen die hij gebruikt bij de verbeelding van mensen, dieren en voorwerpen. Volgens Botero niet omdat het dikke mensen, dieren en voorwerpen zijn, maar omdat hij door de omvang het relatieve belang wil weergeven en omdat het plezier aanduidt (Sullivan, 1993). Het bijzondere is dat de gezwollen lijven lijken te zweven en niet zwaar aan doen. Botero gebruikt weinig stofuitdrukking, de oppervlakken hebben allemaal dezelfde gladde, vaak doffe structuur.

Dancers (2000)

Adam and Eva

De kunst die Botero maakt is zeer toegankelijk en wordt veelal als vrolijk ervaren (Hanstein, 2004), maar ook ontroerend en schokkend (Sullivan, 1993). Het meest bekend zijn Botero’s schilderijen en sculpturen, welke vaak dezelfde sfeer hebben: affectie en sensualiteit, met een ironische en/of kritische ondertoon (Sullivan, 1993). Zijn stijl is zeer opvallend en kenmerkend: volumineuze vormen waarbij vooral de romp en de ledematen zeer uitvergroot, het hoofd of de kop vaak ook, maar de borsten, handen en voeten zijn in verhouding klein. Deze stijl wordt gonflettestijl (Frans voor opblazen) of ook wel boteromorfisme genoemd: over-accentuering van de volumeverhoudingen (Den Haag Sculpture, 2006).

Het oppervlak van zijn bronzen beelden is opvallend glad, net als de structuur van zijn schilderijen. Geen rimpels, vlekjes, ‘beweging’, maar alles haast kinderlijk glad. De personen die hij schildert zijn vaak verstoken van emotionele trekken, met als opvallende uitzondering het schilderij ‘Four Musicians’, enkele tekeningen en schilderijen met Christus (hoewel ook enkele niet) en zijn recente werk over de verschrikkingen in de Abu Ghraib gevangenis. Terwijl veel van Botero’s werk, door de grote ronde vormen, op een bepaalde manier ook erotiek en sensualiteit uitstralen (Sullivan, 1993).

Zijn achtergrond, invloeden en carrière

Het is onmogelijk Botero’s werk te begrijpen zonder te weten welke invloed de Colombiaanse landschappen, architectuur, sociale classes, voedsel, muziek en al het andere dat Colombia voorstaat, op hem heeft. Botero’s werk weerspiegelt ook zijn fascinatie voor het verleden, ook al zou je dat op het eerste gezicht niet zeggen. Maar als je meer weet van zijn achtergrond en inspiratiebronnen, dan herken je het verleden er duidelijk in, zij het verdekt door zijn vervormingen, humor en ironie (Sullivan, 1993).

Hij groeide op in Medellín, Colombia, waarvan hij zelf zegt dat de tijd er stil stond (Elliot, 2001). Als jongen genoot hij twee jaar lang een opleiding tot matador. Hiervoor bleek hij echter niet geschikt. Tijdens de stierengevechten zat hij vaak de stieren en matadors te tekenen (Hanstein, 2004). In zijn latere werk zien we dit onderwerp ook regelmatig terug. In zijn jonge jaren was de enige kunst die hij zag, de kunst die in de kerken hing, veelal koloniale barok.

In 1952 won Botero in Bogota een prijs met zijn schilderij ‘On the coast’. Hierdoor had hij genoeg geld om zijn droom waar te maken: een rondreis door Europa, die uiteindelijk tot 1955 duurde. Hij bezocht musea in Barcelona en Madrid, ontdekte de Franse kunst in Parijs en kwam in contact met de renaissance in Italië. Hij volgde lessen op diverse kunstacademies, zoals in Madrid en Florence en bestudeerde wekenlang de werken in het Louvre in Parijs (Hanstein, 2004).

De schilderijen van de grote meesters uit de renaissance, zoals Piero della Francesca en Albrecht Dürer, van wie hij daarvoor het werk alleen maar uit tijdschriften kende, maakten een enorme indruk op hem. Zo zegt hij regelmatig in interviews dat zijn bezoek aan museum Del Prado in Madrid een revolutie in hem teweeg bracht. Hij gebruikte in zijn latere schilderijen diverse keren werken van de grote meesters als inspiratie, maar schilderde ook variaties op verschillende werken, zoals zijn versie van de Mona Lisa (Sullivan, 1993).

Tweeluik door Piero della Francesca

Botero’s variatie erop: After Piero della Fransesca

Mona Lisa - Leonardo Da Vinci (1507)

Mona Lisa, Age Twelve - Botero (1957)

Toen Botero in 1955 terug kwam naar Colombia en zich in Bogotá vestigde, kon hij niet leven van zijn schilderijen. Sterker nog, tijdens een expositie van twintig werken, die hij in Florence had gemaakt, verkocht hij er niet één. Een jaar later verhuist hij naar Mexico City. Terwijl hij werkt aan het schilderij “Still Life with Mandoline’ (1957), komt hij op het idee de vorm extreem veel volume te geven: het begin van zijn unieke stijl, die we nu zelfs kennen als boteromorfisme. Deze stijl slaat aan en binnen de kortste keren kan hij leven van de opbrengst van zijn schilderijen (Elliot, 2001).

Still Life with Mandoline, Botero 1957

Zijn grote Colombiaanse inspirator is Gregorio Vásquez de Arce y Ceballos (1638-1711), schilder van voornamelijk religieuze kunst, geschilderd in de stijl van de Spaans-Amerikaanse barok. In het werk van Botero speelt religie dan ook een belangrijke rol, zij het met humor, ironie en een kritische blik. Hij heeft verschillende werken gemaakt met afbeeldingen van nonnen, bisschoppen en (vaak vrouwelijke) heiligen. Vaak met net iets te opvallende religieuze gewaden. Als jonge artiest verzamelde Botero werk van pre koloniale Latijns-Amerikaanse kunstenaars uit de 17^e en 18^e eeuw, met aardsengelen gekleed als soldaten, welke voor hem ook weer een inspiratiebron waren (Sullivan, 1993).

Nun eating an Apple, Botero, 1932

A walk in the Hills, Botero, 1977

Saint Michael Archangel, Botero, 1986

“Ik veroorloof me dezelfde vrijheden die kunstenaars in de 14de eeuw al namen in religieuze werken, waar je een enorme bisschop ziet in een afbeelding van een heilige vertelling; ik neem een grote vrijheid in figuratieve kunst." “Want die vrijheid is belangrijk. "Toen kunstenaars de obsessie kregen dat ze de realiteit gingen uitbeelden, verdween veel van de sprankeling, de poëzie en het magnifieke uit de kunst. Het kopiëren van de realiteit is niet interessant. Ik ben juist geobsedeerd door die trill” (Jooy, W. www.haagschecourant.nl. 20-06-2003).

Bovenstaand citaat maakt de invloed van de 14e eeuwse kunstenaars en hun religieuze werken op Botero heel duidelijk. Je ziet het terug in zowel de vele schilderijen met religieuze personen of verwijzingen daarnaar, als in zijn schilderstijl: figuratief (uitbeeldend), niet realistisch.

Naast religie is in veel werk van Botero het leven in de kleine dorpen en steden van de Andes te zien: kaartspelende mannen, dansende echtparen en muzikanten. Maar ook minder positieve kanten zoals de Latijns-Amerikaanse macho-cultuur en de positie van Latijns-Amerikaanse vrouwen, waarop Botero’s subtiel antwoordt door in zijn werk deze vrouwen af te beelden als dominant en controlerend, waarmee hij aangeeft de Latijns-Amerikaanse vrouwen als sterk en krachtig te zien.

In Botero’s werk zie je veel herhaling. Zowel van thema’s als van types. Zo komen de thema’s religie, politiek, zijn relatie met, maar ook het geweld en drama van zijn geboorteland Colombia, familie, relaties, stierengevechten, erotiek, liefdes, de frustratie over en zijn afkeer van macht en onrecht in veel van zijn werken terug. De typisch Colombiaanse ‘gentleman’, met het penseeldunne snorretje (zakenman), de tegenovergestelde vrouwelijke man (sociëty lady), vrouwen, militairen en geestelijken zijn vaak terugkerende types (Sullivan, 1993).

Man on Horse, 1992, waarmee Botero
de draak steekt met militaire leiders

Massacre in Colombia, 2000 -
Geweld in Colombia

Dancing in Colombia, 1980 muziek,
dans, man/vrouw snorretjes

Botero was ook erg onder de indruk van het werk van Diego Velázquez (1599-1660), een Spaanse kunstschilder, die Botero vooral boeide door de manier waarop hij naar mensen keek en hen leek te begrijpen. Zo portretteerden veel kunstenaars dwergen in hun schilderijen, zo ook Velázquez, maar dan op een persoonlijke en menselijke manier, welke we ook in Botero’s werk terug zien (Sullivan, 1993).

Diego Velázquez, 1645

Sebastiaan de Morra after Velázquez, Botero, 1973

Botero schilderde ook stillevens, waarin de manier waarop de Spaanse barokmeesters zoals Francisco de Zurbarán, Juan Sánchez Cotán en Luis de Meléndez deze schilderden, terug te zien zijn.

Stilleven door Sánchez Cotán, Quince, Cabbage,
Melon And Cucumber, c 1602

Stilleven door Botero, Homenaje a Sachchez Cotan, 1967

Vanaf 1973 woont Botero ook in Parijs, en later ook in Florence en New York. In Parijs maakt hij zijn eerste vijfentwintig beelden. Waaronder ‘Caballo de Botero’, een bronzen beeld van een 3,4 meter hoog paard, met een gewicht van een halve ton en een huidige waarde van een miljoen dollar.

Cabello de Botero

Later maakt hij zijn beelden vooral in Florence, waar hij meer ruimte heeft en waar hij inmiddels liever werkt dan in zijn geliefde moederland Colombia, waar hij een afkeer van had gekregen door de drugshandel. Zijn imposante beelden worden over de hele wereld geëxposeerd. In Nederland hebben in 2006 twaalf grote nieuwe beelden van Botero op het Lange Voorhout gestaan, tijdens Den Haag Sculptuur 2006.

Met zijn nieuwste werken: ‘The art of Abu Ghraib’, stelt hij de verschrikkingen van de Amerikaanse bezetting in Irak aan de kaak. Daar is niet iedereen blij mee. Botero reageert hierop met de woorden: “Art is a permanent accusation” (kunst is een permanente aanklacht). Hij wil d.m.v. zijn werk de gruweldaden en onrechtvaardigheid overbrengen en blijvend onder de aandacht brengen, ook als de politiek en media hun aandacht ervoor verloren hebben (Hass, 2007).

Recensenten over Botero

The Bank of Austria Kunstforum, over de tentoonstelling Botero, d.d. 12-10-2011 t/m 15-01-2012, schijft op hun website over de herkenbare invloed van Zuid-Amerika in het werk van Botero, de combinatie van licht en helder, maar tegelijkertijd ook donker, ondoorgrondelijk en sluw. Schoonheid wordt tegengesproken door kleur en vorm. Door de recente werken over de gruwelijkheden in de Abu Ghraib gevangenis is het werk van Botero zeer actueel. Terugkerende onderwerpen zijn het dagelijks leven in Zuid-Amerika, de stierengevechten, katholicisme, variaties op beroemde werken, de zinnelijkheid van het leven tegenover de vergankelijkheid van het leven. Botero geeft met zijn werken een ondubbelzinnig signaal. Er is een combinatie van melancholie en nostalgie waar te nemen in zijn werk. Figuren lijken in hun eigen wereld verzonken, diep in zichzelf. Botero gebruikt metaforen, zoals uitbarstende vulkanen en instortende gebouwen, waarmee hij de idylle negatief neerzet. Kunstcritici die de werken van Botero alleen vermakelijk vinden, gezellig en smakelijk hebben het bij het verkeerde eind, door de schilderijen over de Abu Ghraib gevangenis brengt Botero de politieke gebeurtenissen van alle dag onder de aandacht.

Curator Evelyn Benesch bespreekt op de website van The Bank of Austria enkele werken die op de tentoonstelling hangen.

‘Ballerina an der Stange’ omschrijft ze als een schilderij waarbij de ballerina geconcentreerd en in gedachten verzonken is. Ze neemt haar omgeving niet waar en heeft een uitdrukkingsloos gezicht. Het werk is zorgzaam, in pasteltinten geschilderd, met fijne details. Natuurlijk is het volume opvallend. Door de afwezige uitdrukking komt de compositie geïsoleerd en anoniem over.

‘The Nuncius’ wordt door Benesch beschreven als “katholicisme”, waar iets van ondergeschiktheid vanuit gaat en ze noemt de bananenplantage, waarvan de bladeren de achtergrond vormen.

‘Der Hornstoβ’ beschrijft ze als een doodstil moment in een heftige situatie. Sterke emoties, snelle bewegingen, een groot drama, geschilderd als een onbeweeglijk schouwspel, zonder bloed, waarbij de dode lijkt te slapen.

Bij het schilderij ‘Der Praïsident und die First Lady’ zien we volgens Benesch ironie. Een dictator met een te grote orde om, evenals ‘the first lady’, de invloed van de Spaanse Barok op het werk van Botero, de bananenbladeren die wijze op het koloniale verleden van Colombia, de voor Botero zo typische maskerachtige gezichten en het volume dat zijn geheim lijkt te zijn.

Op de site van het Botero Museum of fine arts in St. Petersburg, Florida, schrijft Mark Kestetter dat sommige werken van Botero hem doen denken aan het werk van Gustons uit de jaren ’70: rond, glad, en ondoorzichtig; bijna pictogrammen i.p.v. mensen van vlees en bloed. De zeer gestyleerde voorstellingen, met uitdrukkingsloze gezichten, doen hem denken aan met vlees bedekt staal.

‘Friend’van Philip Guston

Kerstetter schrijft dat hij alle gezichten op de schilderijen van Botero in één oogopslag hetzelfde lijken: man, vrouw, jong, oud, geschilderd in dezelfde tonen.

Coos Versteeg schrijft een recensie voor de Haagsche Courant n.a.v. de expositie van werk van Botero in het Haags Gemeentemuseum en Den Haag Sculptuur-Modelvrouwen/Rolemodels in 2002. Versteeg schrijft dat de intellectuele kunstwereld het ‘opgeblazen’ werk van Botero niet erg waardeert, maar dat Botero er flink rijk mee geworden is. Het schijnt Botero te steken dat critici zijn werk afdoen als commercieel trucje, terwijl juist museumdirecteuren hem groot gemaakt hebben. Botero leidt een leven van grote contrasten. Zo is er het jet-setleven rondom zijn exposities en zijn kunstenaarsleven dat zich in eenzaamheid afspeelt in zijn ateliers. Botero noemt zichzelf een workaholic, zegt zeven dagen per week, met veel plezier te werken. Hij begint meestal met tekenen, soms wel een paar maanden als warming-up, als basis, daar vloeien vervolgens zijn schilderijen en beelden uit voort.

Samenvatting

Alles bij elkaar kun je stellen dat Botero geïnspireerd is door met name de grote meesters uit de renaissance, de (Spaanse) barok, het leven in de kleine dorpjes in de Andes, zijn geliefde moederland Colombia met zijn macho-cultuur, religie, militair regime, stierengevechten, onrechtvaardigheid, macht en onmacht. Zijn werk kenmerkt zich door het extreme volume dat hij personen, dieren en voorwerpen geeft, de gladde structuur en de veelal ontbrekende emotie op de gezichten. D.m.v. ironie, humor en soms confrontatie brengt hij zijn boodschap over.

Bronnen

Elliot, D. (2001). Fernando Botero. Tentoonstellingscatalogus. Stockholm: Moderna Museet.
Hanstein, M., (2004). Botero. Köln: Taschen.

Sullivan, E.J. (1993). Botero, Drawings an Watercolors. New York: Rizzoli 1993.

Hass, R. (2007) Botero in gesprek met Robert Hass (aug. 2007), professor of English, UC Berkeley Poet Laureate of the United States. http://www.youtube.com/watch?v=eGIa-9vCSto. Geraadpleegd op 15 januari 2012.

http://www.denhaagsculptuur.nl/index2.php?lang=ned&item=5, Geraadpleegd op 16-12-2011.